قدس آنلاین: غربالگری‌های دوران بارداری معاینه‌ها، آزمایش‌ها و اقداماتی است که باید پیش از اقدام به بارداری انجام شود تا این برهه‌ بسیار حساس با آرامش بیشتری سپری گرد و خطراتی را که جان مادر و فرزند آینده او را تهدید می‌کند به حداقل برساند. در سال‌های اخیر به این غربالگری‌ها از اخذ شرح حال، معاینه سمع قلب و ریه و… گرفته برخی آزمایش‌های تشخیصی، غربالگری سلامت روان مادر هم افزوده شده است. اما بررسی‌های علمی نشان می‌دهد غربالگری مذکور پشتوانه‌های علمی پژوهشی خیلی محکمی نداشته است.

غربالگری‌های غیرضروری دوران بارداری چیست؟

با وجود آنکه هنوز پروتکل‌های کشورهای پیشرفته و یا مدعی در حوزه بهداشت و سلامت که از نظر آن‌ها یک از موارد تهدیدکننده حیات، اختلالات روان است، غربالگری سلامت روان پیش از بارداری را الزامی نمی‌دانند، اما در دستورالعمل‌های کشور ما که طبق آمارها اختلالات روان مادران باردار جزو اولویت‌های بهداشتی و درمانی آن نیست، این غربالگری به عنوان یکی از مراقبت‌های پیش از بارداری ذکر شده است. غافل از آنکه مطرح کردن این موضوع به عنوان یک دستورالعمل رسمی و لازم الاجرا که پژوهش‌های علمی و اسناد کافی برای مفید بودن آن ارائه نمی‌دهد و در انجام آن بحث و جدل و تشکیک وجود دارد، از ارزش و میزان اعتماد به راهنما می‌کاهد و ممکن است منجر به افزایش نتایج مثبت کاذب غربالگری و مداخلات غیرضروری و مانعی برای فرزندآوری محسوب شود.

غربالگری‌های سلامت روان از طریق پاتولوژی مولکولی قابل تشخیص نیست

حسین آیت اللهی، متخصص پاتولوژی، فلوشیپ پاتولوژی مولکولی و سایکوژنتیک با اشاره به اهمیت غربالگری دوران بارداری می‌گوید: ریزفاکتور اصلی تست‌های غربالگری که برای افراد انجام می‌شود سن بالای مادر (مادرانی که در گروه سنی ۳۵ سال به بالا قرار دارند) بوده است، اما اکنون غربالگری ناهنجاری‌های کروموزومی به همه مادران باردار توصیه می‌شود و در صورت سالم بودن تست‌های سه ماهه نخست بارداری نیازی به انجام تست‌های بعدی نیست و می‌توان به زوجین اطمینان داد که فرزندشان سالم است و اختلال کروموزومی ندارد. این تست‌ها در بیشتر کشورها برای مادران باردار به‌ویژه مادرانی که در گروه سنی ۳۵ سال به بالا هستند انجام می‌شود.

وی می‌افزاید: غربالگری‌های سلامت روان با سیستم‌های آزمایشگاهی نظیر پاتولوژی مولکولی و ژنتیک قابل تشخیص نیست و باوجود اهمیتی که می‌تواند در سلامت روان مادر و جنین داشته باشد، نیازمند تحقیقات بیشتری است و ضرورت دارد از سوی متخصصان روان‌شناسی و روان‌پزشکی به صورت علمی و دقیق بررسی شود که آیا غربالگری‌هایی نظیر غربالگری افسردگی تأثیری در نتایج باروری دارد یا جزو مداخلات غیرضروری محسوب می‌شود.

ضرورت غربالگری کروموزومی در دوران بارداری

این استاد دانشگاه علوم پزشکی با اشاره به اینکه هدف از انجام این غربالگری‌ها بررسی سندرم‌های ژنتیکی و برخی از نواقص ژنتیکی در جنین است، تصریح می‌کند: هدف از انجام این تست‌ها تشخیصی نیست؛ بلکه مسئله غربالگری بوده و در صورتی که غربالگری‌ها مشکوک به سندروم ژنتیکی یا نواقص جنینی باشد انجام تست‌های تشخیصی همچون آمینوسنتز و نمونه برداری از جفت تجویز می‌شود. در برخی مواقع مشاهده شده جنین مادری باردار بدون هیچ سابقه فامیلی دچار مشکلات ژنتیکی بوده است، بنابراین انجام این غربالگری‌ها در همه زنان باردار ضروری محسوب می‌شود و در همه کشورهای دنیا هدف از غربالگری دوران بارداری بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی جنین (ناهنجاری‌های غیرقابل درمان) است که امکان داشتن یک زندگی طبیعی را از فرد مبتلا و خانواده او سلب می‌کند. بنابراین غربالگری‌های کروموزومی باوجود هزینه‌ای که دارد، می‌تواند نقش مهمی در اطمینان خاطر والدین برای داشتن یک فرزند سالم یا پیشگیری از تولد جنین نابهنجار داشته باشد.

این فلوشیپ فوق تخصصی مولکولار پاتولوژی و سیتوژنتیک با اشاره به اینکه طی دوران بارداری انواع غربالگری‌ها قابل انجام است، می‌گوید: غربالگری دیابت، فشارخون و یا حتی غربالگری سلامت روان قابل اجراست، اما آنچه در همه کشورهای دنیا حائز اهمیت است غربالگری‌های کروموزومی جنین از جمله سندروم داون است که به صورت مرحله‌ای در مادران باردار انجام می‌شود به طوری که وقتی مادر بارداری برای غربالگری کروموزومی مراجعه می‌کند این کار از طریق سونوگرافی و برخی آزمایش‌های کروموزومی در سه ماهه نخست بارداری انجام می‌شود و در صورت مشکوک بودن در سه ماهه دوم بارداری (بین هفته ۱۵ تا هفته ۱۷ بارداری) آزمایش‌های دیگری انجام می‌شود که در صورت مثبت یا منفی بودن نتیجه تست برای ادامه بارداری تصمیم گیری می‌شود.

حساسیت بالای غربالگری‌های کروموزومی

دکتر آیت اللهی می‌افزاید: براساس پروتکل‌های کشوری تأکید می‌شد مادران بارداری که در گروه سنی بالای ۳۵ سال قرار دارند برای غربالگری کروموزومی مراجعه کنند، اما به مرور زمان (به دلیل تولد نوزادان دارای اختلالات کروموزومی از مادران گروه سنی ۱۹ تا ۲۶ سال) اعلام شد غربالگری کروموزومی در هر سنی که مادر باردار شود قابل انجام است. مطالعات انجام شده روی ۵ هزار مادر باردار در گروه‌های سنی مختلف نیز نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ موردی که تست غربالگری کروموزومی آن‌ها مثبت بوده و برای تست آمنیوسنتز مراجعه کرده، ۵ درصد دچار سندروم داون بوده که نیازمند اخذ مجوز سقط از پزشکی قانونی شده و ۹۵ درصد جنین‌ها سالم بوده‌اند. این نشان می‌دهد حساسیت تشخیص تست‌های آمینوسنتز بسیار بالاست و انجام آن هیچ تهدیدی برای مادر و جنین سالم محسوب نمی‌شود.

به گفته وی مهم‌ترین غربالگری در دوران بارداری، غربالگری کروموزومی است که در صورت منفی بودن می‌توان به مادر اطمینان خاطر داد جنین مشکل کروموزومی ندارد و می‌توان بارداری را با آسودگی خاطر ادامه داد، ضمن آنکه در صورت مثبت بودن نتیجه تست سه ماهه نخست نیز برای اطمینان بیشتر تست تکمیلی آمینوسنتز که از دقت بالایی برخوردار است انجام خواهد شد تا پس از نهایی شدن نتیجه تست در مورد ادامه بارداری تصمیم‌گیری شود.

نتیجه آنکه...

اگر نیاز به غربالگری سلامت روان مادران باشد باید در گروه‌های پرخطر از نظر افسردگی شامل مادران با سنین بالای ۴۰ سال، مادران سیگاری، مصرف کننده الکل، دیابتی و دارای حمایت خانوادگی و اجتماعی نامناسب، انجام شود تا با حفظ منابع مراقبت‌های بهداشتی اولیه، امکان تسهیل درمان برای بیماران شناخته شده فراهم شود. غربالگری سلامت روان عموم بانوان با قصد بارداری، موجب غفلت از گروه‌های پرخطر و افزایش کاذب نتایج مثبت غربالگری و مداخلات غیرضروری می‌شود و می‌تواند مانعی برای فرزندآوری محسوب شود.

ارزش نهادن به حفظ جان و سلامت مادر و مراقبت از او باید در کنار تسهیل روند فرزندآوری و کاهش هزینه‌ها برای سیستم بهداشتی درمانی باشد، بنابراین باید با نگاهی علمی و دقیق از هر مداخله نسنجیده و هزینه‌بر دوری کرد.

انتهای پیام/